Tiêu chí phân loại phim: Tạo sân chơi cởi mở cho các nhà làm phim

Phim Bẫy ngọt ngào...

và Người tình… có nhiều cảnh nóng táo bạo nhưng vẫn được ra rạp cho thấy đã có sự cởi mở hơn trong khâu kiểm duyệt

Mong manh ranh giới “cảnh nóng”

Năm 2022, điện ảnh Việt chứng kiến sự “cởi trói” đáng kể về khâu kiểm duyệt. Nhiều bộ phim có cảnh nóng táo bạo như Bẫy ngọt ngào, Người tình... đều đã được ra rạp. Việc không bị kiểm duyệt cắt cảnh nóng là dấu hiệu tích cực, giúp các nhà làm phim không bị gò bó trong quá trình sáng tạo. Thế nhưng, ranh giới giữa cảnh nóng “nghệ thuật” hay “dung tục” vốn rất mong manh. Làm thế nào để thể hiện khéo léo, truyền tải được thông điệp của phim mà không bị phản cảm vẫn là bài toán khó đối với các nhà làm phim. Mặt khác, điều này cũng đặt ra không ít thách thức trong quá trình quản lý khi tác phẩm phát hành.

Chính vì vậy, tại Hội nghị - hội thảo, những yếu tố liên quan đến kiểm duyệt các cảnh tình dục được giới làm phim quan tâm. Về tiêu chí để xác định các cảnh khỏa thân, ở điều 3 trong dự thảo Thông tư quy định tiêu chí phân loại phim và hướng dẫn thực hiện cảnh báo và hiển thị mức phân loại phim: Tạo sân chơi thoải mái cho các nhà làm phim có đề cập: “Mức độ khỏa thân cũng như các hành vi âu yếm, quan hệ tình dục hoặc miêu tả, mô phỏng hành vi tình dục của con người được thể hiện một nghệ cách nghệ thuật, hay chân thực, hay mang tính thô thiển, đồi trụy, tự mãn”. Theo TS Phan Bích Hà, nguyên Hiệu trưởng Trường đại học Sân khấu Điện ảnh TP.HCM, tiêu chí “nghệ thuật hay chân thực, thô thiển” còn quá trừu tượng và không có chuẩn mực nào để đánh giá. Như thế nào là nghệ thuật? Như thế nào là chân thực? Thế nào là được hoặc không được. Cùng một cảnh phim đó, sinh viên xem thấy bình thường nhưng người lớn tuổi lại lắc đầu. Vì vậy soi chiếu dưới góc độ đào tạo, trong quá trình giảng dạy cho các sinh viên trẻ mới mười tám đôi mươi, cần có một hệ quy chiếu rõ ràng, chi tiết dựa trên luật Điện ảnh để thuyết phục và giảng giải cho các bạn trong quá trình thực hành làm phim. Chính vì thế, ông Nguyễn Tiến Hưng, Chủ tịch HĐQT Công ty Cổ phần phim Giải phóng cho rằng: “Theo tôi, luật cũng phải mang tính chất động viên, khích lệ để đội ngũ sản xuất có được môi trường lành mạnh để sáng tạo nghệ thuật và không phải phân vân về việc khi chiếu bộ phim thì có bị cấm hay không, cắt bỏ những cảnh nào thì mới là hợp lý”.

Theo bà Dương Cẩm Thúy, Chủ tịch Hội Điện ảnh TP.HCM, việc phim dán nhãn P (phổ biến với khán giả mọi độ tuổi) được yêu cầu “không có cảnh khỏa thân” là điều phù hợp. Bà Thúy cho biết: “Việc lộ phần trên, phía dưới của phụ nữ được xem là khỏa thân. Vậy cảnh mẹ cho con bú vốn là yếu tố nghệ thuật đẹp, giàu tính nhân văn thì sao?”. Nhà sản xuất Trần Thị Bích Ngọc cũng cho rằng, dự thảo Thông tư vẫn còn quá “định tính”, “thiếu sự định lượng”. Với 2 cụm từ “không thường xuyên diễn ra” hay “có thời lượng kéo dài” khi Thông tư nói về các cảnh bạo lực, tình dục, khỏa thân, ma túy, kinh dị... cho thấy, những cụm từ này không rõ ràng, nên được cụ thể hóa thành bao nhiêu phần trăm thời lượng phim hoặc số phút.

Phim truyền hình và các nền tảng trực tuyến cũng cần dán nhãn

So với luật cũ, Luật Điện ảnh (sửa đổi) nâng số lượng tiêu chí phân loại phim theo độ tuổi, bổ sung thêm loại K - phim được phổ biến đến người xem dưới 13 tuổi với điều kiện xem cùng cha, mẹ hoặc người giám hộ. Với loại K, đây là lần đầu tiên văn bản luật của Việt Nam đề cập đến trách nhiệm của cha mẹ trong việc xem phim cùng con và hướng dẫn con. Theo các nhà làm phim, đây là bước tiến mới, đề cao trách nhiệm của phụ huynh trong việc giám sát cũng như hỗ trợ trẻ em tiếp cận, thưởng thức nhiều thể loại phim ảnh hơn nữa trong thời gian tới.

Đạo diễn Phan Gia Nhật Linh đánh giá đây là bước tiến mới, đề cao trách nhiệm của phụ huynh hơn trong việc giám sát trẻ em thưởng thức văn hóa phẩm. Giám đốc Công ty cổ phần Thiên Ngân nhận xét: “Dự thảo Thông tư này cởi mở, rõ ràng hơn, bổ sung mức K - tương đương mức PG13 trên thế giới, tạo điều kiện cho khán giả nhỏ tuổi tiếp cận phim ảnh Việt Nam và quốc tế. Trước đây có những phim hướng đến trẻ em nhưng được phân loại C13 (trên 13 tuổi) nên các em chưa xem được, chẳng hạn Spider-Man: No way home vừa qua. Nếu phân loại mức K thì các em sẽ xem được”. Tuy nhiên, nhiều người cũng cho rằng nên nêu rõ hơn hình thức giám hộ ở đây được hiểu ra sao. Tương tự, bà Dương Cẩm Thúy thắc mắc: “Phụ huynh đi cùng trẻ sẽ giải thích, cảnh báo cho các con như thế nào, hay chưa kịp giải thích thì cảnh đã đập vào mắt?”.

Bên cạnh phim chiếu rạp, nhiều người đề nghị cần dán nhãn phim truyền hình và các nền tảng trực tuyến. Bởi trên thực tế, ở nền tảng trực tuyến hiện nay rất ít dán nhãn hoặc hầu như không có biện pháp để giám sát người xem. Trong khi đó, trẻ em chỉ cần có thiết bị điện tử là vẫn có thể dễ dàng xem tất cả các phim. Đạo diễn Công Hậu - Phó Chủ tịch Hội Điện ảnh TP.HCM cho rằng việc dán nhãn, phân loại phim cần được tiến hành gắt gao, quyết liệt hơn. Không dừng ở phim chiếu rạp, công tác này cũng cần phải được quan tâm sâu sát ở các mảng phim truyền hình, trực tuyến… Đạo diễn Nhật Linh đưa ra đề xuất, phim truyền hình cần dán nhãn ở một góc màn hình như HBO, Netflix đang làm, để phụ huynh dễ can thiệp, giám sát nội dung khi trẻ thưởng thức và cũng cần nêu lý do cụ thể dán nhãn trên phim, chẳng hạn phim chứa yếu tố bạo lực, lời nói thô tục... Theo một số nhà làm phim, trailer cũng cần phân loại độ tuổi, trước xu hướng nhiều đơn vị muốn lồng ghép các cảnh quay 18+ để quảng bá cho phim.

Ông Vi Kiến Thành, Cục trưởng Cục Điện ảnh cho biết, so với Luật Điện ảnh năm 2006 và 2009, Luật mới phù hợp với xu thế phát triển phim ảnh, đặc biệt với phim phát hành không gian mạng. Ông khẳng định ban soạn thảo sẽ tiếp thu ý kiến và tiếp tục điều chỉnh dự thảo Thông tư sao cho minh bạch và phù hợp nhất với xu thế phát triển điện ảnh hiện đại, qua đó tạo “sân chơi” thoải mái cho các nhà làm phim. Ngoài ra, Vụ trưởng Vụ Pháp chế Lê Thanh Liêm cũng cam kết cơ quan chức năng sẽ có chế tài xử phạt nghiêm khắc với các nhà phát hành, cụm rạp không đảm bảo khán giả xem phim đúng độ tuổi. Theo đó, thông tư quy định tiêu chí phân loại phim và hướng dẫn cảnh báo hiển thị mức phân loại phim sau khi hoàn thành sẽ được trình Chính phủ vào tháng 11.2022. 

 HỒNG HẠNH